مقدمه
در دنیای امروز که شهرها به سرعت در حال توسعه هستند، مسئله آلودگی هوا به یکی ازاصلی ترین چالش‌های زندگی بشر تبدیل شده است به طوری که آلودگی هوا ناشی از افزایش خودروها، فعالیت‌های صنعتی و استفاده بیش از حد از سوخت‌های فسیلی؛ آلودگی صوتی حاصل از ترافیک و ازدحام؛ و حتی آلودگی‌های حرارتی ناشی از پدیده جزیره حرارتی شهری همگی سلامت جسم و روان شهروندان را تهدید می‌کنند.
سازمان جهانی بهداشت بارها هشدار داده است که قرار گرفتن مداوم در معرض ذرات معلق و آلودگی صوتی می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های قلبی، تنفسی و اختلالات عصبی شود. در چنین شرایطی، فضای سبز به عنوان زیرساخت طبیعی و یک راه حل علمی و پایدار نقشی فراتر از زیباسازی شهررا ایفا میکند.
پژوهش‌های دانشگاه تهران و جهاد دانشگاهی نشان می‌دهد که درختان و گیاهان نه‌تنها با جذب گازهای آلاینده و کاهش ذرات معلق، کیفیت هوا را بهبود می‌بخشند، بلکه به‌عنوان یک مانع طبیعی در برابر امواج صوتی عمل کرده و سطح سر و صدا را کاهش می‌دهند. همچنین، سایه‌اندازی درختان و فرآیند تبخیر و تعرق گیاهان موجب کاهش محسوس دما در مناطق شهری می‌شود که این موضوع، تأثیر مستقیم بر کاهش آلاینده های شیمیایی دارد.
کاهش آلودگی هوا با فضای سبز
آلودگی هوا به عنوان یکی از مهمترین عوامل اثرگذار بر محیط زیست به ویژه در شهرهای بزرگ سبب بروز مشکالت بسیاری برای ساکنین شده است. از طرفی فضاهای سبز به عنوان یکی از عناصر مورد تأکید در بومگرایی شهری، نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا دارند. مفهوم بومشهر بر ارتباط طبیعی توسعه شهر با بستر طبیعی آن تأکید دارد. هدف از بومشهر، ایجاد شهری با ورودی کمتری از مصالح و مواد و خروجی کمتری از مواد زائد و ضایعات و آلودگیهاست. بومشهر راهبردی است که به کاهش فشار بر محیط زیست و منابع طبیعی به میزان زیادی کمک میکند.(برای مطالعه بیشتر اینجا کلیک کنید)
طی تحقیقی در پرتال جامعه علوم انسانی درتهران نشان داده است که فضای سبز شهری، مانند درختان، بوته‌ها و پارک‌ها نقش مهمی درتصفیه هوا و کاهش آلودگی دارد. به طور مشخص، هرچه مساحت و تراکم درختان و گیاهان شهری بیشتر باشد، غلظت آلاینده‌های هوا مانند مونوکسید کربن،دی اکسید گوگرد و ذرات معلق کمتر است. این نتیجه به این معنی است که گیاهان و درختان می‌توانند آلاینده‌ها را جذب کنند و هوای محیط را تمیزتر کنند.
استفاده از نرم‌افزارها و مدل های آماری و نشان داده که حتی ایجاد پارک‌ها و باغ‌های کوچک در محله‌ها می‌تواند تأثیر مثبت قابل‌توجهی بر کیفیت هوا داشته باشد. بنابراین سرمایه‌گذاری در توسعه و نگهداری فضاهای سبز نه تنها باعث زیبایی شهری می‌شود، بلکه سلامت جسمی و روانی افراد را نیز بهبود می‌بخشد.
تاثیر الگوهای فضای سبز شهری بر توزیع فضایی آلاینده های آلودگی هوا (مورد مطالعه: تهران)
تأثیر فضای سبز بر کاهش آلودگی صوتی شهری
آلودگی صوتی یکی ازمشکلات جدی زندگی شهری است که پیامدهای نامطلوبی مانند افزایش اضطراب، اختلال خواب، کاهش تمرکز و حتی مشکلات قلبی و عصبی را به همراه دارد. اما فضای سبز به‌عنوان یک راهکار طبیعی، توانسته نقش مؤثری در کاهش این نوع آلودگی ایفا کند.
مطالعه‌ای که در همایش بین‌المللی مدیریت محیط‌زیست شهری درباره کاهش آلودگی صوتی حاصل از ترافیک شهری با استفاده از گیاهان سبز منتشر شده، نشان می‌دهد در شیراز یکی از کلان‌شهرهای ایران برای هر ۳۳ متر پوشش گیاهی، تا ۷ دسی‌بل از شدت صدا کاسته می‌شود همچنین یک پرچین سوزنی‌برگ به عرض فقط یک متر قادر است به طور متوسط ۴دسی‌بل کاهش صدا ایجاد کند. محققان اشاره کرده‌اند که درختان پهن‌برگ همیشه‌سبز به دلیل تراکم بالای برگ و پوشش گیاهی، عملکرد بسیار مؤثرتری در جذب و پراکندگی امواج صوتی دارند.
این روش طبیعی نه‌تنها از نظر عملکردی مؤثر است، بلکه نسبت به سازه‌های مصنوعی مثل دیوارهای صوتی بتنی یا فلزی به‌صرفه‌تر، زیباتر و پایدارتر است. استفاده مناسب و هوشمند از فضای سبز می‌تواند نقش موثری در خلق محیطی آرام‌تر و سلامت‌محور ایفا کند.
نقش فضای سبز در کاهش دمای شهری و مقابله با جزیره حرارتی شهری
یکی از مهمترین چالش‌هایی که شهرهای بزرگ با آن مواجه‌اند، پدیده‌ی «جزیره حرارتی شهری» است. هنگامی که سطوح طبیعی مانند خاک و پوشش گیاهی به سطح‌های غیرقابل نفوذی مثل بتن و آجر تبدیل می‌شوند، گرما به‌صورت متمرکز در این مناطق تجمع می‌یابد و دمای شهرها به‌طور محسوسی بالاتر می‌رودمشکلی که کیفیت زندگی و سلامت شهروندان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این شرایط، فضای سبز می‌تواند به‌عنوان راهکاری مؤثر و طبیعی عمل کند.
در مقاله‌ای ، با عنوان «مدیریت شهری و بازآفرینی فضاهای سبز و تأثیر آن در تعدیل جزایر گرمایی»، نشان داده شده که در بازه‌ی زمانی ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ در تهران، افزایش جزایر حرارتی شهری (یعنی افزایش دمای سطحی شهر نسبت به حومه) با کاهش فضای سبز گره خورده بود. پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که بازآفرینی و افزایش فضای سبز شهری، به‌ویژه در بافت‌های کم‌برخوردار، ضرورت دارد و نقش کلیدی در تعدیل دمای شهری ایفا میکند.
چطور فضای سبز دمای شهر را تعدیل میکند؟
تبخیر و تعرق گیاهی: گیاهان با جذب رطوبت از خاک و تبخیر آن در هوا، موجب خنک‌تر شدن محیط پیرامون خود می‌شوند. این فرآیند طبیعی در شهرهای گرم بسیار مهم است.
سایه‌افکنی: برگ‌ها و تاج درختان به‌عنوان پوشش سایه‌ساز عمل می‌کنند، تابش مستقیم خورشید را می‌گیرند و از گرم‌شدن سطح جلوگیری می‌کنند.
افزایش رطوبت نسبی هوا: رشد پوشش گیاهی، حتی در محیط‌های نسبتا خشک، باعث افزایش رطوبت هوای محلی می‌شود که خود عامل خنک‌کنندگی است.
کلام آخر
فضاهای سبز شهری تنها جلوه‌ای زیبا نیستند، بلکه نقشی حیاتی در بهبود کیفیت زندگی دارند. آن‌ها با جذب آلاینده‌ها و کاهش غلظت گازهای مضر، کیفیت هوای کلان‌شهرها را ارتقا می‌دهند؛از سوی دیگر، پوشش گیاهی همچون یک عایق طبیعی، آلودگی صوتی را مهار کرده و به کاهش استرس و افزایش آرامش روانی کمک میکند. همچنین فرآیند تبخیر و تعرق و ایجاد سایه توسط گیاهان، دمای محیط را تعدیل کرده و اثر جزایر حرارتی شهری را کاهش می‌دهد.به این ترتیب، توسعه و نگهداری فضاهای سبز نه یک اقدام تزئینی، بلکه ضرورتی برای سلامت جسمی، روانی و پایداری محیطی شهرهاست.